Yıllar ilerledikçe havalimanı terminalleri çok kapsamlı bir değişim sürecinden geçti.
Bundan 40-50 sene kadar önce havalimanları sadece uçakla seyahat etmek için kullanılan bir bekleme noktasıydı.
Günümüzde ise havalimanları, havayolu ile seyahat etmenin yanı sıra birer ticaret, eğlence ve alışveriş merkezi haline dönüşmüş durumda.
Dolayısıyla, “havacılık dışı” olarak tâbir edilen gelir kalemleri, bir havalimanı işletmesi için büyük önem arz ediyor.
Bir havalimanı işletmesinin havacılık dışı gelirleri arasında perakende satışlar, oto park, gayrımenkul kira geliri, yiyecek-içecek alanlarından elde edilen gelirler, reklam alanlarının pazarlanması gibi unsurlar önde geliyor.
Havacılık dışı gelirlerin toplam içerisindeki oransal dağılımı, bölgeden bölgeye değişiyor.
Mesela ABD’deki havalimanları için otopark gelirleri ilk sırada yer alırken, perakende satışlardan ve yiyecek-içecek alanlarından elde edilen gelirler Avrupa’daki havalimanlarında daha fazla öne çıkıyor.
Havalimanlarındaki “Aynılaşma”, Perakende Gelirlerini Düşürebilir
Dünya genelinde yapılan duty-free niteliğindeki alışverişlerin yıllık cirosu 60 milyar USD mertebesine ulaşıyor.
Ve bu muazzam cironun yaklaşık %60 oranındaki bölümü, havalimanlarında gerçekleşiyor.
2017 yılında Seul Incheon Havalimanı’ndaki duty-free dükkânlarından elde edilen ciro 2.1 milyar USD’yi buldu.
Seul bu sonuçla, 2016 yılından sonra 2017’de de Dubai Havalimanı’nın önünde ilk sırada yer aldı.
Seul Incheon’daki duty-free cirosunun %38 oranındaki bölümünü parfüm ve kozmetik satışları oluşturuyor. Bunu, %22 ile alkol ve tütün ürünleri ve %15 ile deri ürünleri takip ediyor.
İkinci sıradaki Dubai Havalimanı’nın 2017 yılı duty-free cirosu ise bir önceki yıla nispeten küçük bir artışla 1.93 milyar USD’ye yükseldi.
Dubai’de en fazla satılan ürün grubu, 300 milyon USD ile parfüm oldu. Onu, 298 milyon USD ile alkollü ürünler ve 189 milyon USD ile tütün ürünleri takip etti.
172 milyon USD ciro üreten kozmetik ürünleri dördüncü sırada yer alırken, havalimanındaki elektronik ürün satışı 150 milyon USD’ye ulaştı.
Singapur Changi (1.9 milyar USD), Londra Heathrow ve Hong Kong, duty-free satışlarında başa oynayan diğer havalimanları.
Hem havayolu ile seyahat eden yolcu sayısının hem de duty-free satışlarının önümüzdeki yıllarda da artmaya devam etmesi bekleniyor.
Bununla birlikte, özellikle Kuzey Amerika ve Avrupa’da, yolcu başı harcamaların düşüş trendi içerisinde olduğu görülüyor.
2016 yılında Paris, Frankfurt ve Amsterdam Schiphol havalimanlarındaki yolcu başı harcamalarında %4 ilâ %8 arasında değişen oranlarda gerileme kaydedildi.
Farklı bir çok sebebi olmakla birlikte, havalimanlarının duty-free alanlarının “aynılaşması“, perakende gelirlerini tehdit eden en önemli unsur olarak görülüyor.
Yolcular hem hangi büyük havalimanına hem de hangi önde gelen turistik bir şehrin merkezine giderse gitsin aynı markaları görüyor.
İşte bu aynılaşma, yolcuların alışveriş coşkusunu azaltırken, kimi durumlarda farkındalığın tamamen ortadan kalkmasına dahi yol açabiliyor.
Buna ilave olarak, aynı markaların kent merkezlerindeki şubeleri özellikle vergi iadesi (tax-free) uygulamasını ön plana çıkararak, havalimanlarının duty-free alanlarına önemli bir rekabet oluşturuyor.
Havalimanlarının perakende gelirlerini olumsuz yönde etkileyen bir diğer husus, internetin ve e-ticaretin sağlamış olduğu küresel etkileşim.
Tüketicilerin internet ortamında çok kolay bir biçimde istediği ürüne ulaşabilmesi ve fiyat karşılaştırması yapabilmesi, özel promosyonlardan anlık bir biçimde haberdar olabilmesi, çoğu zaman havalimanlarındakilerden daha uygun fiyatlara alışveriş yapma imkânı tanıyor.
Perakende gelirler açısından havalimanlarını bekleyen bir diğer tehlike, “hub” olma fenomeni.
Bir çok havayolu şirketi filosunu büyütüp yolcu sayısını artırırken, transfer yolcu yani aktarmalı bir biçimde seyahat eden kişileri hedef alıyor.
Ve işin gerçeği şu ki, aktarmalı bir biçimde seyahat eden yolcular duty-free alışverişlerini ya çıkış ya da varış havalimanında yapmayı tercih ediyor.
Seul Incheon, Londra Heathrow, Singapur Changi ve Hong Kong gibi havalimanları, yolcu sayılarının fazlalığına karşın, noktadan noktaya yolcu oranlarının oldukça yüksek oluşuyla dikkat çekiyor.
Bu havalimanlarındaki transfer yolcu oranları %20-30 aralığında bulunuyor.
Duty-free satışlarında başa oynayan Dubai Havalimanı’nda ise transfer yolcu oranı %50 civarında gerçekleşiyor.
Neticede havalimanı işletmecileri gelecek yıllarda yolcu başına düşen perakende harcamalarının düşmesini istemiyorsa;
- farklı markaları ve yerel ürünleri ön plana çıkarmalı,
- e-ticaretle rekabet edebilecek fiyatlara sahip olmalı, ve
- toplam yolcu sayısını artırırken, transfer yolcu oranını aşağıya çekmelidir.
Son olarak, 2017 yılında perakende gelirlerde dünya lideri olan Seul Incheon ve üçüncü sıradaki Singapur Changi havalimanlarının yolcu sayısının 62 milyon civarında olduğunu; buna karşılık hemen hemen aynı miktarda ciro elde eden Dubai Havalimanı’nın yolcu sayısının ise 88 milyonu geçtiğini hatırlatalım.