Bursa’nın geçmişten günümüze havacılık tarihi kayda alındı.
Nilüfer Belediyesi’nin kültür yayını olarak Nisan 2020’de yayınlanan ve Bursa’da tarih öğretmenliği yapmakta olan Deniz Dalkılınç tarafından kaleme alınan Havada Bursa: Bursa’nın Demir Kanatları adlı eser sessiz sedasız havacılık tarihi literatüründeki yerini aldı.
Havada Bursa: Bursa’nın Demir Kanatları
Deniz DALKILINÇ
Nilüfer Belediyesi Kültür Yayınları
Bursa, Nisan 2020
182 sayfa
Nilüfer Belediyesi tarafından verilen Yılmaz Akkılıç Bursa Araştırmaları ödülünün 2018 yılı sahibi olan eserin yazarı, halen Bursa’da bir okulda öğretmenlik yapmakta olan ve Bursa üzerine yerel tarih verimi Bursa’da Sağlık Tarihi ile Bursa’nın Kadın Yüzü – Bursa’ya Dokunan Kadınların Fotoğraflı Yaşam Öyküleri gibi eserlerin de sahibi bir isim.
Eser, daha önce zikredilen araştırma ödülü ile desteklenen ve araştırma sonucu kitap dışında ve hatta kitaptan önce bir sergiye de dönüşen bir projenin ürünü.
10 Mayıs-10 Haziran 2018 tarihleri arasında Bursa Nilüfer Belediyesi tarafından düzenlenen Kağıt Uçak Demir Kuş adlı ve Bursa Semalarında Kurçer, Gökçen, Yıldız, Hürkuş alt başlıklı Bursa Havacılık Tarihi sergisini gezme fırsatı bulamamış olsanız bile, sergi kapsamında basılan sergi broşüründen bir fikir edinebilmek mümkün.
Bu hususta, tarihsel araştırmaların çıktılarının bu örnekte olduğu üzere sadece kitap olarak değil belgesel, sergi ve sempozyum gibi farklı format ve biçimlerde de pekâlâ sunulabileceği söylenebilir.
Esasında, bahse konu eser, yazarın hem havacılık hem de diğer alanlardaki Bursa araştırmalarının bir ürünü desek hata etmiş olmayız. Zira kendisi de eserin önsözünde; “Elinizdeki çalışma, 10 yıllık Bursa araştırmalarımın birikiminden, konuyla ilgili ailelere ulaşarak ellerindeki bilgi-belgeleri gün yüzüne çıkarma inadımdan ve Bursa tutkumdan kaynaklanan zorlu bir çabanın ürünüdür.” (s. 9) demektedir.
Ailelere ulaşma ve sahip oldukları belgeleri yayınlanama bahsini daha sonra açmak üzere burada kapayarak ve yazarın teşekkür faslında olması gerektiği üzere uzun bir isim ve kurum listesini sıralayarak çalışmasının gerçekleştirilmesinde yardımlarını gördüğü kişi ve kurumlara teşekkür ettiğini belirtelim. Bu listede havacılık tarihi konusuna ilgi duyanların yakından tanıdığı isimlerin oluşturduğu bu zevatın eserlerine de kitapta önemli ölçüde referans verildiğini not düşmek gerek.
İçeriğe geçmeden tenkit edilmesi gereken bir durumun yazarın biyografisiyle özellikle sunuş, önsöz ve teşekkür kısımlarının alışagelenin aksine içindekilerden ve eserin künye sayfasından önce yer alması olduğu zikretmek gerekmektedir.
Buna karşın içerik bakımından eserin, hayli hacimli ve özellikle yazarın uzun yıllara ve farklı araştırmalara dayanan Bursa birikiminin önemli bir ürünü niteliğinde ve adeta Bursa ve Bursa’da havacılığa teğet geçen tüm kişi, kurum, olay ve öyküleri kapsayacak cesamette olduğu her okuyucunun üzerinde ittifak edeceği bir husustur. İçinde Bursa geçen her havacılık hadisesini ve meselesini adeta dedektif titizliği ile bulup gün ışığına çıkaran yazar; bunları hem referanslarla hem de daha da önemlisi çoğu benim de ilkin gördüğüm ve ilk kez yayınlandığını düşündüğüm bazı aile arşivlerindeki görsellerle destekleyerek zengin bir eser ortaya koymuş.
Bursa’yı tayyare ile tanıştıran Mehmet Ali Kurçer’den İstanbul-Kahire Uçuşu ve bu uçuşta taşınan ilk hava postasındaki Bursa damgasına, İstanbul’un işgali sebebiyle aralarında Vecihi Hürkuş’un da bulunduğu tayyarecilerin Bursa üzerinde Anadolu’ya geçmesi ve Milli Mücadele’ye katılması, Kurtuluş Savaşı’nın ilk uçuşunu yapan tayyare olan Güzel Bursa tayyaresinin hikayesi yanında, Bursalı olan Emrullah Ali Yıldız ile yine bir diğer ünlü ve Bursalı havacılık siması Sabiha Gökçen gibi isimler de kitapta yer almakta.
Kitapta, Bursalı havacılar dışında daha da önemlisi daha önce başkaca kaynaklarda pek yer bulamayan Bursa’nın havacılık yapıları ve mekanları da işlenmiş.
Örneğin, bugün halen Tayyare Kültür Merkezi adıyla kültür sanat faaliyetlerine ev sahipliği yapan ve Bursa kültür tarihinde önemli bir yere sahip olan ve Tayyare Cemiyeti tarafından inşa edilen yapının mimari öyküsü ile Atıcılar ismiyle anılan ve Mehmet Ali Kurçer ile Sabiha Gökçen’in de iniş yaptığı Bursa’nın ilk meydanı olan Atıcılar Çayırlığı’ndaki alandan Yunuseli ve Yenişehir gibi halen faal havalimanlarının hikayesi detaylandırılmış.
Dahası, havacılık sektörünün Bursalı temsilcileri olan Bursa Hava Yolları ile devamı niteliğindeki Sönmez Hava Yolları da konu Bursa’da havacılık olunca kendine yer bulmuş.
Yukarıda bahsedilen içerik hayli zengin bir görsel materyalle desteklenmiş.
Hatta sanırım her sayfada ortalama olarak en az bir görsel kullanılmış. Söz konusu görsellerin bir kısmı İstanbul Havacılık Müzesi Arşivi gibi kamuya açık arşivlerden olup daha önce kimi kaynaklarda kullanılmış olmaları kuvvetle muhtemel iken; özellikle yazarın kendilerine ulaşarak edindiği aile arşivlerinden alınmış bilgi ve belgeler ilk kez kullanılan ve başka kaynaklardan kolaylıkla ikame edilemeyecek nitelikte.
Örneğin Mehmet Ali Kurçer’in ailesinden edinilen görseller oldukça fazla sayıda.
Aynı şekilde bilgiler de çok kıymetli ancak özellikle Mehmet Ali Kurçer’in ailesinin verdiği bazı bilgilerin sunuluşunda gereği gibi referans verilmediği ve söz konusu bilginin kime atfen edinildiği belirtilmemiş.
Son bir nokta ise, özellikle belediyelerin yayınlamış olduğu bu tür ciltli ve kuşe kağıda basılı prestij kitapların genel satış ve dağıtımı yapılmadığından ilgililerinin güçlükle ulaşması durumu maalesef bu eser için de söz konusu.
Netice itibariyle Bursa’nın havacılık hikayesinin hem de bu kadar kapsamlı ve yeni kaynaklarla yazılmış olmasının özellikle havacılık tarihi bağlamında oldukça önemli ve kıymetli bir girişim olduğunu belirterek; başta İstanbul olmak üzere diğer şehirlerimizin de havacılık geçmişlerinin en kısa sürede ve detaylı bir biçimde neşredilmesini dileyelim.