Havacılık gündemimizde ‘Millî Yolcu Uçağı’ Projesi var.
Alman Dornier tasarımı 328 serisinin haklarını alan Özmen çiftinin sahip olduğu Sierra Nevada Corporation (SNC) ile birlikte proje hayata geçirilecek.
İkinci etapta ise sıfırdan bir tasarımın yapılması gündemde. TRJ628 ve T628 adını taşıyacak iki model, 70 koltuk kapasitesiyle hem jet hem de turboprop motorlu olacak.
Ama biz filmi biraz daha geriye saralım. Nuri Demirağ Uçak Fabrikası’nın tasarımı, çift motorlu Nu.D38 uçağından önce başka bir tasarım daha vardı.
Vecihi Hürkuş İmzası
Türk Havacılık Tarihi’nin efsane ismi Vecihi Hürkuş, sadece pilot olarak değil bir uçak mühendisi ve tasarımcı olarak da adından söz ettirmişti. 16 uçak tasarlamış, bunlardan dördünü hayata geçirerek uzun yıllar sorunsuz olarak uçmuştu.
İşte o tasarımlardan biri de Vecihi XVI uçağıydı. Vecihi Hürkuş, projesini iş adamı Nuri Demirağ’a sunmuştu.
Türkiye’nin öncü iş adamlarından Demirağ uçak projesinden çok etkilenmişti. Vecihi Bey’e projesine destek olmak istediğini bildirdi. Hürkuş’un ‘Sivil Tayyare Okulu’na 5 bin TL yardımda bulundu.
Vecihi Hürkuş hemen çalışmalara başladı. Kapalı kabinli tasarladığı uçağı, alttan kanatlı olacaktı. Tek motorlu tasarımda iniş takımları ise sabit olarak planlanmıştı.
Uçakta motor olarak Siemens-Halske SH-14A kullanılacaktı. Alman motor, 7 silindirliydi. Toplam 130 beygir güç üretiyordu. Kullanılan pervane ise iki palli ahşaptı.
Hava soğutmalı motorun ağırlığı 135 kilogramdı. Tam güce 2 bin 200 devirde ulaşılıyordu.
92 Günde Tamamlandı
Projenin başlamasının ardından çalışmalar büyük bir hızla devam ediyordu.
Vecihi Hürkuş’un başında bulunduğu çalışmalar 92 gün gibi kısa sürede sonuçlandı. Sabit iniş takımlı uçağın kuyruk kazığı bulunuyordu. Uçağa Nuri Bey adı verildi.
Vecihi-XVI adı verilen uçak ilk uçuşunu tarihler 6 Ekim 1933’ü gösterirken Altınordu sahasında gerçekleştirildi.
Hürkuş, kısacık sürede biri pilot dört kişi taşıyabilen, kapalı gövdeli bir uçağın tasarlanıp imal edileceğini ispatlamış oldu.
Nuri Demirağ, bu proje ile verdiği mali desteğin yanı sıra gelişmelerle yakından ilgilendi. Uçuşlarını seyretti. Üç yıl sonra Beşiktaş’ta bugün Deniz Müzesi olan binayı alacak ve burayı bir uçak fabrikası haline getirecekti.
Kuyruğunda Neden Altı Ok Var?
Nuri Bey isimli uçağın yapımının gerçekleşmesi için Nuri Demirağ’ın yardım olarak 5 Bin lira vermiştir. Bu yüzden uçağa (Vecihi- XVI) Nuri Bey ismi verilmiştir.
Ancak tam o sıralarda İstanbul Sanayi Müfettişi Daniş Bey – İktisat Bakanlığı – İstanbul Valisi Muhittin Üstündağ ve CHF (CHP) İstanbul Parti Başkanı Cevdet Kerim İncedayı’nın maddi ve manevi destekleri olmuştur.
Özellikle C.K. İncedayı’nın 1.000 Liralık maddi yardımından dolayı uçağın kuyruğuna altı ok resmi yapılmıştır. Daha sonra da CHF adına reklam uçuşları gerçekleştirilmiştir.
Deniz Uçağı Oldu
Vecihi-XVI’nın daha sonra iniş takımları sökülür.
Gövde altına “float” adı verilen, uçağın suya inip kalkmasını sağlayan iki adet metal bot takılır. Vecihi Hürkuş denize iniş kalkış testlerini başarıyla tamamlar.
Denize olan ilgisi artan Hürkuş, daha sonra Vecihi SK adını verdiği bir tasarım gerçekleştirecek, uçak motoruyla çalışan bir sürat motoru da tasarlayacaktır.
Kendi imal ettiği uçaklarla öğrencileri ile birlikte İstanbul üzerinde uçar.
Bu uçuşlarda Vecihi Hürkuş Nuri Bey uçağını kullanır. Ancak okulun maliyetleri yüksektir. Vecihi Hürkuş, bir süre sonra okulu kapamak zorunda kalır.
1935 yılı başında Atatürk’ün talimatı ile Türk Hava Kurumu’na girer. Sonrasında ise uçakların ne olduğu hakkında ne yazık ki elimizde bir bilgi yok.
Keşke bu uçaklar günümüze kadar korunsa ve sergilenseydi.
Kaynaklar: Tayyareci Vecihi Hürkuş Müzesi Derneği, Mustafa Kılıç kişisel arşivi ve www.tayyareci.com sitesi, Tuncay Deniz ‘Türk Uçak Üretimi’