Havayolu 101’de ilk olarak 2009 yılında değindiğimiz Herfindahl Endeksi‘ni bu kez farklı bir açıdan ele alıyoruz.
Orris Herfindahl ve Albert Hirschman adlı iktisatçılar tarafından formülize edilen ve literatürde Herfindahl Endeksi (HHI) olarak bilinen ölçüm sistemi, herhangi bir sektördeki rekabet düzeyini tespit etmeye yarıyor.
Bu endeks, özellikle ABD’de gerçekleştirilen şirket birleşmelerinin rekabeti olumsuz yönde etkileyip etkilemediğinin anlaşılmasında, ilgili devlet kurumları tarafından aktif bir biçimde kullanılmakta.
HHI formülü şu şekilde:
HHI < 100 : Rekabet düzeyi çok yüksek
HHI < 1.000 : Piyasa pek yoğunlaşmamış (rekabet düzeyi açısından)
1.000 < HHI < 1.800 : Piyasada orta derece yoğunlaşma var
HHI > 1.800 : Piyasada yüksek düzeyde yoğunlaşma var (oligopol)
HHI = 10.000 : Tekel piyasa
Havayolu şirketlerinin, hat bazında yaptıkları kâr-zarar analizlerinde, HH endeksinin işaret ettiği rekabet düzeyinin de mutlaka hesaba katılması gerektiğini düşünüyoruz.
Zira 1800 puanın üzerindeki pazarlarda kâr ediyor olmak, şirketin gerçek performansını değerlendirme noktasında yanıltıcı olabilir.
Öte yandan, endeksin ilk iki kademesinin bulunduğu 1000 puanın altındaki pazarlarda kâr etmek pek kolay olmayabilir.
Bununla birlikte, 1.000 – 1.800 puan arasında yer alan pazarlarda kârlılığın hedeflenip bu hedefe ulaşılabilmesi, bir havayolu şirketinin bilançosuna müspet yönde büyük katkıda bulunacaktır.
1.800 puanın üzerindeki bölümde yer alan hatlarda zarar etmek, bir hayli kritik sonuçları beraberinde getirecektir.
Endeksin 10.000 puan üst sınırına yakın seviyelerde olduğu, yani havayolunun neredeyse bir tekel konumunda bulunduğu pazarlarda zarar etmek ise, sektörde pek de müsamaha gösterilemeyecek sıra dışı bir duruma işaret eder.
Network taşıyıcı olarak tâbir edilen ve “hub & spoke” (topla & dağıt) yapısında faaliyet gösterip, toplam yolcu sayısı içerisinde transfer yolcuların önemli yer tuttuğu havayolu şirketleri için, HH endeksinin kullanımında dikkatli olmak şart.
Hat performans analizinde, hem yerel (noktadan noktaya) hem de transfer pazar payının hesaba katılmasının en doğrusu olacağına inanıyoruz.