Havayolu 101’de bu kez, gerek Türk Hava Yolları (THY) ve gerekse Türkiye bilişim sektörü tarihinde önemli bir yeri bulunan bir olayı ele alıyoruz.
THY, 19 Mart 1979 tarihinde devreye sokulan rezervasyon sistemi ile birlikte, uluslararası kapsamda gerçek zamanlı bir biçimde bilgisayar kullanan ilk Türk şirketi olmuştu.
İşte bu sıra dışı ve tarihî projeye ilişkin ayrıntıları, THY rezervasyon sisteminin mekanize hale getirilmesi için ter döken ekibin bir üyesinin kaleminden, Sayın Erdem Kınayyiğit’ten aktarıyoruz.
Uzun yıllar THY’de çalışan ve Planlama Uzman Yardımcısı, YHS/Yolcu Hizmetleri Sistemi Koordinatörü, isim babası olduğu Yöntem Büro Şefi, Maliyet ve Bütçe Müdür Yardımcısı, Rezervasyon Müdür Yardımcısı, Kuveyt Müdürü, Londra 2. Müdürü, Kopenhag Müdürü, Pazar Araştırma Müdürü, Satış Başkan Yardımcısı (Ortadoğu ve Afrika) ve Tel Aviv Müdürü gibi bir çok önemli görevde bulunan Sayın Erden Kınayyiğit halen, Nişantaşı Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak deneyimlerini genç nesillerle paylaşıyor.
Aşağıdaki yazısı ve sağlamış olduğu kıymetli fotoğraflar için kendisine teşekkürü bir borç biliyoruz.
TOROS: Türk Hava Yolları’nda Rezervasyonun Mekanizasyonu
Özellikle 1960’lar,1970’ler havayollarının farklılık yaratma çabasında olduğu yıllar. Gelirin, kârın artması için, gideri artırsa da yolcu memnuniyetinin amaçlandığı, markalaşmaya gayret edilen yıllar.
Bilgisayarların hizmet kalitesini artırdığı bir gerçek. Yolcuları daha rasyonel satış imkânları için, rezervasyon yaptırırken telefonda ve satış bürolarında bekletmemek adına havayolları, rezervasyon sistemlerini mekanize ediyor.
İki milyonun üzerinde yolcusu olan havayolları için bu, ekonomik hale de geliyor ve acentelerin erişebilirliği ve hızlı hizmet, havayollarının yolcu ve gelirini daha da artırıyor.
Bu paralelde, belirtilen yapıya ve düzeye gelen THY de, rezervasyonun kompüterleşmesi kararı alıyor.
Bunun için, Ertan İyisoy’un (saygıyla anıyoruz) başkanlığında, Yalçın Erişik, Esen Atlı, Bülent Sözer, Recep Göknil, Kerim Kahyagil, Reha Arıkkan, Ersoy Taştekin, Erden Kınayyiğit ve Sinan Enç’ten oluşan bir Proje Grubu ve Teklif Değerlendirme Grubu kuruluyor.
Bir teklif isteme dosyası hazırlanarak kompüterize rezervasyon sistemlerini pazarlayan havayolu şirketlerinden teklifler isteniyor.
Finali KLM ve British Airways teklifleri oluşturuyor ve sonunda gerek daha ekonomik olması, gerekse de kullanım kolaylığı (user friendly) nedeniyle proje KLM’e veriliyor.
Kompüterleşme öncesinde THY’de, rezervasyon sistemi şöyle çalışıyor:
Rezervasyon Kontrol Merkezi (RKM), İstanbul’da Gümüşsuyu semtinde bulunuyor.
İstanbul Telefonla Satış bölümü (şimdiki Çağrı Merkezi), tüm uçuş ağına hizmet verebiliyor. Dünyanın her yerinden aramak mümkün. İstanbul’daki satış büroları/acenteler de burayı arıyor.
İstanbul dışı uçuş ağındaki satış bürolarına, kendi uçuşlarına kontenjan verildiği için, yolcu, bulunduğu noktadaki büroları/acenteleri de arayarak yer ayırtabiliyor ya da bürodan/ acenteden biletini alabiliyor.
Uçuşa belli bir zaman kala, kalan yerler İstanbul merkeze iade ediliyor. Sonrası talepler ve diğer uçuşlar için de merkezden, teleks ile yer isteniyor ve gelen cevaba göre yolcuya yer/bilet veriliyor ya da isteğe göre yedek kaydediliyor.
Telefonla satıştan bir uçuş için yer istendiğinde, rezervasyon memuru hemen, karşısındaki duvar büyüklüğündeki rezervasyon panosuna bakıyor.
Panoda dikey olarak uçuş noktaları ve uçuşlar ve sefer numaraları, yatay olarak da aylar ve günler var.
Ve her uçuş-gün için domino taşları gibi küçük plastik pullar ve üzerlerinde değişik renkler ve şekiller bulunuyor.
Her bir renk ve şeklin bir anlamı var:
Uçuşlarda yer olup olmadığı, yer yoksa, yedek kabul edilip edilemeyeceği, iptal olup olmadığı, kısaca uçuşla ilgili tüm bilgileri, bu renkler ve şekiller size söylüyor (kırmızı, yeşil, siyah, sarı, beyaz, mavi, kahverengi gibi renkler; bazı renkler üzerinde (-), (/), (x), (o) gibi şekiller ve boşluklar, o uçuş-gün için bir şey ifade ediyor).
Panonun arkasında da “Yer Kontrol/Space Control” odası var.
Telefonla satıştaki rezervasyon memuru panodaki plastik pullar üzerindeki renklere, şekillere göre; “yer var, şu uçuşta var, yedek yazalım, uçuş iptal” gibi bilgiler paralelinde ve yolcunun kararına göre, bir kâğıt/slip üzerine, yolcu ismi, parkur, tarih, opsiyon, (bileti kesiliyorsa bilet numarası) bilgilerini yazıp, yanlarından geçip giden konveyör/bant üzerinden arkadaki odaya; Space Control’a gönderiyor.
Onlar da her uçuş-gün için ayrı ayrı açılan uçuş kartlarına işliyorlar.
Ayrıca satış bürolarından gelen rezervasyon/satış teleksleri, Grup Rezervasyon bölümü rezervasyon talepleri sonucu, uçağın dolması, yedek kaydedebilme, yedek bile alınamama, iptal gibi durumlar oluştukça, panodaki pullar da o duruma göre anında değiştirilip, güncelleniyor. Manuel sistem genel olarak böyle.
Projenin KLM’e verilmesiyle birlikte, rezervasyon personelinin eğitimi ve sistemin rezervasyon için işler hale getirilmesi, uçuşların ve rezervasyon bilgilerinin yüklenmesi, devamlı güncel tutulması ve sistem yönetiminin öğrenilmesi amacıyla 1979 ve 1985 başlangıçları için THY rezervasyon personeli bir grup (Tülin Şekercioğlu, Erden Kınayyiğit, Fazilet Baysal, Sevinç Özduman, Nihal Enson, Feride Belener (saygıyla anıyoruz), Semire Kırgız, Semra Korulsan ve Nazlı Evcimen Kanburoğlu), KLM’in Amstelveen’deki Rezervasyon Merkezi’ne eğitime gönderilmiş ve dönüşte tüm rezervasyon personeli bu grup tarafından eğitilmiştir.
11 Temmuz 1978 tarihinde yapılan bir törenle, Genel Müdür Selahattin Babüroğlu ve EBİM (Elektronik Bilgi İşlem Merkezi) ve Proje Grubu Başkanı Ertan İyisoy tarafından KLM ve IBM ile imzalar atılmıştır.
Sonuçta,19 Mart 1979 tarihinde, KLM’in Kompüter Merkezi’ne bağlı olarak çalışılmaya başlanmıştır.
Bu sisteme de TOROS (THY Otomatik Rezervasyon ve Operasyon Sistemi) adı verilmiştir.
İsmi ilk ortaya atan da EBİM’den Reha Arıkkan olmuştur.
Rezervasyon yanında ’Operasyon’ ile de, yer ve uçuş işletme, check-in, dispeç ofis, load sheet, weight & balance gibi fonksiyonların mekanizasyonu hedeflenmiştir.
THY’nin uçtuğu, Türkiye ve diğer ülkelerdeki şehir ve havalimanları satış büroları, KLM/Amstelveen üzerinden, İstanbul’daki Rezervasyon Kontrol Merkezi’ne bağlanmaya başlanmış ve zaman içerisinde tüm uçuş ağına yayılmıştır.
Böylece THY, Türkiye’de ilk “gerçek zamanlı” bilgisayar sistemi kullanan kuruluş olmuştur.
Daha sonraları THY, Rezervasyon Kontrol Merkezi’nin, Amstelveen/ Hollanda’ya bağlı olarak değil, İstanbul’daki kendi Kompüter Merkezi’ne bağlı olarak çalışmasını istemiştir.
Projede yer alan tüm teknik grupların ve sistemin İstanbul’a bağlı olarak çalışmaya başlaması için gerekli olurun verilmesiyle birlikte, 4 Mart 1985 tarihinde bu arzusunu gerçekleştirmiştir.
TOROS devreye girdikten sonra da rezervasyon ekibi yaptığı modifikasyonlarla, sistemin hem THY’ye uyumlu bir biçimde işlemesini, hem de gelir artışını amaçlamıştır.