Havacılık hakkındaki kitapları incelediğimiz “Kitap Notları” bölümümüzde bu kez, İsmail Yavuz tarafından kaleme alınan, Mustafa Kemâl’in Uçakları – Türkiye’nin Uçak İmalat Tarihi (1923- 2012) adlı eseri ele alıyoruz.
2013 yılında Türkiye İş Bankası Yayınları’ndan okuyucularla buluşan kitap, 256 sayfa.
(ISBN no: 605-360-901-8)
Kitapta, giriş ve sonuç hariç, 11 farklı bölüm bulunuyor:
– Seydiköy (Gaziemir) Hava Meydanı (1923-1925)
– TOMTAŞ – Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (1925-1928)
– Kayseri Tayyare Fabrikası (1930-1942)
– Vecihi Faham Tayyare İnşa Fabrikası (1932-1935)
– Eskişehir Tayyare Fabrikası / MMV-I Tayyaresi (1932)
– Nuri Demirağ Tayyare Fabrikası (1936-1943)
– Türk Hava Kurumu Etimesgut Uçak Fabrikası (1939-1950)
– Türk Hava Kurumu Gazi Uçak Motor Fabrikası (1947-1950)
– Bir Havacılık Sanayii Dönemi Nasıl Kapandı?
– Ankara Rüzgâr Tüneli (1950)
– TUSAŞ – Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş (1984)
Mustafa Kemâl’in Uçakları adlı eser için, Cumhuriyet tarihimizde bugüne kadar havacılıkla ilgili olarak yapılan üretim girişimlerini bu şekilde derleyip toplayan ilk çalışma olduğunu söyleyebiliriz.
Vecihi Hürkuş’un 28 Ocak 1925’te motoru dışında her şeyiyle kendi ürettiği uçağıyla Gaziemir’de ilk deneme uçuşunu yaptığını, Hürkuş’un yanı sıra Nuri Demirağ’ın, Selahattin Alan’ın, Ali Yıldız’ın ve THK çalışanlarının ürettikleri uçaklarla kırdıkları rekorlar, kitapta yer alan ayrıntılardan bazıları.
Mustafa Kemâl’in Uçakları, Cumhuriyet’in ilk yıllarından başlayarak kurulan pek çok fabrikanın 1923-1950 döneminde 400’e yakın farklı tip ve modelde uçak üretir hale gelişinin öyküsünü, dünya havacılık tarihindeki yerine oturma gayretiyle kaleme alınmış bir çalışma.
Kitapta yer alan bol miktarda fotograf ve dokuman, konuların anlaşılmasını kolaylaştırıyor.
Öte yanda, özellikle 1950 öncesindeki uçak üretim girişimlerinin ABD’nin yönlendirmesiyle son bulduğu konusu fazlaca tekrar edilmiş. Benzer şekilde diğer bazı konularda da tekrara girilmiş.
Ayrıca, Türkiye’de uçak üretimi konusu açıldığında ilk akla gelen isim olan Nuri Demirağ ve onun fabrikasının hikâyesi çok daha derinlemesine irdelenebilirdi; kitapta bu yapılmamış. Yine benzer şekilde, TOMTAŞ’ın hikâyesi de çok daha kapsamlı bir biçimde ele alınabilirdi.
Havacılığın ilk zamanların üretilen uçakların evsafı ile özellikle jet çağına geçildikten sonra üretilenler mukayese edildiğinde, modern mânâda uçak üretiminin hiç de o kadar kolay olmadığı rahatlıkla görülebilir. Zira jet çağı öncesinde sadece Türkiye’de değil, dünyanın bir çok ülkesinde son derece basit şekilde bir çok uçak üretiminin gerçekleştirildiği biliniyor.
Ancak zaman içerisinde ABD gibi dev bir ülkede dahi uçak üreticilerinin ayakta kalamadığı; önce Douglas ile McDonnell’ın birleştiği, Lockheed’in iflas ettiği, McDonnell Douglas’ın da sonunda pes ederek pazarın tamamen Boeing’e kaldığı bir sektörden bahsediyoruz.
Avrupa’da ülkelerin kendilerine ait üreticilerin mücadele edememesi sonucunda ortaklaşa bir şekilde Airbus firmasının kurulduğunu da unutmamak gerekiyor.
Sovyetler Birliği zamanında onlarca yıl yolcu uçağı üretmiş olan Rusya’nın halihazırda ancak bölgesel tipte bir uçak üretimi için çaba gösterdiği ve Çin ve Japonya gibi devlerin de benzer girişim içerisinde (ve bir çok parçası ABD’li ve Avrupalı üreticilere ait olmak üzere) bulunduğunu da eklemek gerekiyor.
Bu noktada karşı argüman olarak ise Brezilya’daki Embraer ve Kanada’daki Bombardier örnekleri gösterilebilir.
Neticede, Mustafa Kemâl’in Uçakları adlı eserin, ülkemizdeki uçak üretim çabalarının özet bir tarihçesinin öğrenilmesi açısından okunmasını tavsiye ediyoruz.