Çin, uzun süredir beklenen COMAC C919 tipi uçağını törenle fabrikadan çıkarttı.
Sırada önümüzdeki yıl yapılacak ilk uçuş var. Çinliler bu uçağın satışında ticari başarıya ulaşabilir mi?
Çinliler uzun yıllardır üzerinde çalıştıkları, koltuk kapasitesi 158 ila 174 arasında değişecek yolcu uçağını havacılıkta ‘roll-out’ olarak adlandırılan törenle fabrikadan çıkardı.
Çin Ticari Uçak Şirketi (COMAC – Commercial Aircraft Corporation of China) tarafından tasarlanıp imal edilen yolcu uçağı aynı zamanda Shanghai Y-10’dan sonra Çin’de imal edilen en büyük yolcu uçağı unvanına sahip.
Hedef, buradan hareketle, çift koridorlu C929 ve C939 modellerini geliştirmek. Her iki modelin yolcu kapasiteleri 300 ila 400 arasında değişecek.
Önce Ortak İmalât
Çin, uçakla ilgili çalışmalarına yaklaşık 10 yıl önce başladı.
Önce pazarı belirleyen COMAC, 8,3 milyar dolarlık bütçe ile Airbus A320, Boeing 737 serisine rakip olacak uçak için düğmeye bastı.
Bu gelişmeler yaşanırken, Çin hem Avrupa’da Airbus hem de ABD’de Boeing gibi imalatçılarla iş birliğini geliştirdi. Airbus yüksek talep nedeniyle Çin’e bir imalat hattı açtı. Brezilyalı Embraer ise ERJ135/145 hattını Çinlilere sattı.
ABD’li tek motorlu uçak imalatçı Cirrus şirketini satın alan Çinliler ayrıca, verdikleri yüksek sayıda uçak siparişlerini ortaya koyarak parça imalatı konusundaki paylarını da yükselterek gelişmiş havacılık teknolojileri konusundaki gelişimlerini hızlandırdılar.
Bu arada bir dönem Türkiye’ye teklif edilen MD90 imalat hattından öğrendikleri tecrübe ile ARJ-21 adı verilen bölgesel uçağı yaptılar.
MD90’ın kompozit kopyası olarak adlandırılan projede uzun gecikmeler yaşandı. Hedef, uçağın 2016 başında hizmete girebilmesi.
Motor ve Aviyonikler Dışarıdan
Havacılık endüstrisinin en zorlu konularının başında motor ve aviyonikler geliyor.
Bu alandaki teknoloji Avrupa ve ABD’de.
Çinliler riske girmemek ve sertifikasyon konusunda sıkıntı yaşamamak için motoru Fransız Snecma ve Amerikan General Electric ortaklığındaki CFMI’dan alıyor.
Uçakta kullanılacak LEAP-1C motorları aynı zamanda Boeing 737 MAX ve A320neo serilerinde de kullanılıyor.
Aynı şekilde motor freni sağlayan ‘reverse’ sistemi de yine Nexcelle tarafından tasarlandı. Michelin ise uçak lastiklerini tasarlayarak Çinlileri destekliyor.
C919, boyut olarak Airbus A320’ye yakın bir uçak.
Kargo bölümündeki yükleme sistemi hızlı operasyonu sağlayan paletlerle gerçekleştirilecek. Gövdenin eni 3,96 metre. Yüksekliği de 4,16 metre.
Tasarım değerlerine göre uçak 20,4 ton yük taşıyabilecek. Saatte 0,78 mach sürate sahip olacak uçak, 12 bin 100 metre yükseklikten uçabilecek. Menzil olarak 4 bin 75 kilometre planlandı. Ekstra yakıt tanklı model ise 5 bin 555 kilometre uçacak.
Çinlilerin verdiği bilgiye göre C919’un altı farklı modeli olacak. Bunların üçü farklı gövde uzunlukları ve koltuk kapasiteleri ile yolcu, diğer üçü de kargo, iş jeti ve askeri amaçlı görev uçağı olacak.
517 Sipariş
Çinliler, bugüne kadar C919 için, 21 havayolundan toplam 517 adet uçak siparişi aldı.
Batı’nın aviyonik ve motorlarını Çin tasarımı ile birleştiren COMAC, uçağın en az 2.000 adetlik siparişe ulaşmasını hedefliyor.
İlk uçuşunu önümüzdeki yılın ilk yarısında yapacak uçağın, 2018’e hizmete girmesi planlanıyor.
Çin’in imalat planına göre, önümüzdeki yıl altı uçak fabrikadan çıkacak. Bunun 2017 yılında 15 adede çıkması hedefleniyor.
İlk İlgilenen Şirket Ryanair
İrlandalı düşük maliyetli havayolu şirketi Ryanair, üç yıl önce Boeing’le yeni bir sipariş için masaya oturmuş ancak fiyatları yüksek bulduğu için ilginç bir fikri ortaya atarak masadan kalkmıştı.
Şirketin patronu Michael O’Leary’nin, “Çin uçağını yakından inceliyoruz. İlk Avrupalı müşterisi olabiliriz. 400 uçak için pazarlık yapıyoruz” şeklindeki açıklamasına sektör önce gülmüş ancak Ryanair’in bu konudaki sert tutumunun ardından Boeing pazarlık kapılarını tekrar aralamıştı.
Ryanair bunun ardından geçen yıl 200 uçaklık 737 siparişi vermişti.
Çin, Bu Pazara Girebilir mi?
Uzmanların görüşlerine göre, Çin yolcu uçağını tasarlayıp imal edecek düzeyde. Ancak iş tasarlamak ve arkasından düşük maliyetli imal etmekle bitmiyor. Tüm üretim aşamasında belirli bir seviyede kalitenin korunması ve bunun uzun yıllar boyunca istikrara kavuşması şart. Konu istikrara gelince, uzmanlar burada Çin’in ciddi bir sıkıntı yaşayabileceğini ifade ediyor.
Kulislerde pek konuşulmasa da Çin’de imalat hattı açan Airbus, Embraer ve askeri pazarda Rus Sukhoi şirketi, bu konuda önemli bir eksikliğin olduğunu, uçuş emniyeti söz konusu olduğunda da kaliteden taviz vermemek için üretim hatlarını çok ciddi kontrol ettiklerine dikkat çekiyor.
Havacılıkta en ileri teknoloji gerektiren konuların başında motor ve aviyonik geliyor. Çinlilerin batılı imalatçılarla kendi yüksek sayıda uçak siparişlerini masaya koyarak koparttığı haklarla burada sorun yaşanmayacak gibi. Ama uçağı satın alacak diğer kullanıcılara bakım-yedek parça-eğitim gibi alanlarda verilecek destek ise soru işareti olmaya devam ediyor.
Asıl büyük tartışmanın ise C919’un başarılı olması halinde geniş gövde konusunda yaşanacak olması. Çinliler, stratejik bir hamleyle bu konuda ortak olarak yanlarına Rusları aldılar.
Ancak motor ve aviyonik konusundaki sorunların aşılması halinde Boeing ve Airbus’ın yanına üçüncü çok güçlü bir imalatçı geniş gövdenin başarısıyla gelebilir. Kuşkusuz bu zaman ve Çinlilerin göstereceği performans belirleyecek.